Koeling
De koelinstallatie heeft invloed op de indeling in rekenzones. In een koelinstallatie zit per definitie maximaal één koudedistributiesysteem. Daar kunnen één of meer koudeopwekkers en afgiftesystemen op aangesloten zijn (zie afbeelding 10.1). Twee gescheiden watergevoerde distributiesystemen met een verschillende systeemtemperatuur, worden als twee systemen beschouwd. Als er meer dan één koudeopwekker op een distributiesysteem zit, dan geldt de prioritering uit 10.3 voor de bepaling van de primaire opwekker. Als er meerdere distributiesystemen zijn, dan moet de thermische zone verdeeld worden in meerdere rekenzones.
Als in een ruimte meerdere koelinstallaties in gebruik zijn, houd dan het systeem met de laagste systeemtemperatuur aan voor de bepaling van rekenzones. Een uitzondering hierop is de volgende: Als 80% of meer van het gebruiksoppervlak door één systeem wordt geventileerd, dan mogen de kleinere systemen worden verwaarloosd.
Opmerking: In gebouwen met een totale gebruiksoppervlakte (Ag) van meer dan 500 m² wordt verondersteld dat de opwekkers opgesteld staan in een technische ruimte die wordt gezien als een aangrenzende ruimte. Deze behoren dus niet tot de thermische zone.
Volg het opnameprotocol voor de juiste vaststelling van de koelinstallaties en de rekenzones:
Publicaties
Koelsysteem Utiliteit
Koelsysteem Wonigbouw
Koelsysteem en opwekkers
Koelsysteem en opwekkers
Stel per koelinstallatie vast door welke koude-opwekkers dit systeem gevoed wordt. Stel vast welke opwekkers de hoogste prioriteit hebben.
Bepaal het totale vermogen van de opwekkers met de eerste prioriteit en het vermogen van alle koude-opwekkers samen, zie 10.3.9. Als de koelinstallatie meerdere koude-opwekkers kent met dezelfde prioriteit, wordt dit gezien als één opwekker. Tel in dat geval het vermogen van de individuele opwekkers bij elkaar op.
Als op een distributiesysteem meerdere opwekkers zijn aangesloten, zijn deze opwekkers onderling geprioriteerd. Gebruik daarbij deze volgorde:
- Vrije koeling met WKO (hoogste prioriteit);
- Vrije koeling met oppervlaktewater, bodemwarmtewisselaars of dauwpuntskoeling (adiabatische koeling);
- Absorptiekoeling;
- Centrale koude-opwekking door middel van compressiekoeling (koelmachine);
- Lokale koude-opwekking door middel van compressiekoeling (single-split, room-AC, laagste prioriteit).
Publicaties
Koude-opwekking Utiliteit
Koude-opwekking Woningbouw
.
Aantal opwekkers
Je kunt hier het aantal verschillende opwekkers van het koelsysteem opgeven. Als er meerdere dezelfde opwekkers zijn, dan kun je deze samen als één opwekker invullen.
N.B. Je kunt in een rekenzone maar 1 koelsysteem per klimatiserings-/ rekenzone invullen. Je kunt bijvoorbeeld in 1 koelsysteem dus niet split units (compressiekoeling) combineren met vloerkoeling (passieve koeling). Dat zijn twee aparte koelsystemen. Als er in de klimatiseringszone meerdere, verschillende koelsystemen voor komen, volg dan de aanwijzingen in het opnameprotocol om tot keuze te komen, eventueel aangevuld met openbare informatie van het platform van KEGO.
Uit het opnameprotocol, zie publicaties hierboven
Meerdere koelsystemen in één ruimte:
- Indien een ruimte meerdere koelsystemen (opwekking, distributie en afgifte) heeft moet je het koelsysteem opnemen dat het grootste aandeel van de koudebehoefte van de ruimte dekt. Dit is het hoofdkoelsysteem.
- Indien niet eenduidig is vast te stellen wat het hoofdkoelsysteem is, moet je het systeem gebruiken met de laagste (ontwerp) systeemtemperatuur.
- Indien uit een actuele regeltechnische omschrijving blijkt welk systeem het grootste aandeel in de koudelevering heeft moet je dat systeem kiezen.
Indien de bovenstaande regels niet tot een sluitend oordeel leiden, moet je onderstaande regels volgen:
- Je moet er vanuit gaan dat het systeem dat het grootste vloeroppervlakte in de rekenzone koelt ook het grootste aandeel van de koudebehoefte van de ruimte dekt. Ook voor een systeem dat de basislast levert (bijvoorbeeld betonkernactivering, vloerkoeling) moet je ervan uitgaan dat dat systeem het grootste aandeel van de koudebehoefte van de rekenzone dekt.
- Indien na de oplevering een additioneel systeem is aangebracht, bijvoorbeeld een airco, moet je ervan uitgaan dat het initiële systeem dat bij de oplevering aanwezig was het grootste aandeel in de koudebehoefte van de rekenzone dekt.
De keuze voor het hoofdkoelsysteem moet je onderbouwen en in het gebouwdossier opnemen. De aanwezige systemen die je niet opneemt voor de energieprestatieberekening, moet je wel in het projectdossier documenteren. Als er geen koelsysteem in de rekenzone aanwezig is, wordt geen
koeling aangehouden.Koelen van ruimten via open verbinding:
Indien een airco in een nevenliggende ruimte hangt, maar duidelijk bedoeld is om de ruimte te koelen, moet je de ruimte ook als gekoeld beschouwen. Daarbij gelden de volgende regels:
- Er is een open verbinding* tussen de beide ruimten; en
- De ruimte waarin de airco hangt bevindt zich op dezelfde verdieping.
- Een airco op de overloop, en via een open verbinding met de slaapkamer moet je als koelsysteem voor de slaapkamer opnemen.
- Een airco op de overloop, en via een trapgat een open verbinding met de woonkamer op de onderliggende verdieping is niet toereikend voor koeling in de woonkamer. Deze wordt voor de woonkamer niet opgenomen.
* Een open verbinding is een opening die niet met aanwezige harde elementen is af te sluiten. Een opening is niet afgesloten als in de opening alleen een gordijn is aangebracht. Als een deur of luik in gesloten toestand meer dan 10% van de totale oppervlakte van de opening openlaat, geldt dit ook als open verbinding. Als de deur uit een kozijn is verwijderd, mag je dit alleen als open verbinding beschouwen als de scharnieren/bevestiging van de deur ook uit het kozijn zijn verwijderd.
KEGO: vraag van de maand juli 2025
Vraag van de maand: meerdere airco’s
Een adviseur stelde ons de volgende vraag, en omdat we hierover vaak vragen krijgen delen we deze graag met jullie.Een woning heeft meerdere airco’s, eén multisplit 4.0 kW met twee binnenunits (één in de woonkamer en één in de slaapkamer). Hiervan heb ik een foto van typeplaatje van de buitenunit. En de woning heeft twee single split airco’s met elk uiteraard één binnenunit. De single split units staan op een dak en zijn niet bereikbaar. Ik heb hier dus geen foto van het typeplaatje kunnen nemen. De binnenunits hangen op de slaapkamer en zolderkamer en hebben geen typeplaatje.
Mijn vraag is nu wat ik in VABI moet invullen bij het totaalvermogen van de single split units?
De experts van KEGO gaven het volgende antwoord: Er is één soort koeling, compressiekoeling. Dat betekent dat je één (soort) opwekker invoert. Het aantal buitendelen en de vermogens wordt niet beoordeeld (en niet ingevoerd). Je telt alleen het aantal binnendelen, dit aantal voer je in onder het afgiftesysteem bij aantal ventilatoren.
Aantal identieke systemen
Bevat een rekenzone meerdere identieke systemen, dan kun je het aantal identieke systemen aanpassen. Je vult alle gegevens dan per systeem in, in plaats van het totaal van de (aangesloten) rekenzone(s).
Auto: standaard wordt het aantal identieke installaties automatisch bepaald: 1 bij een collectief / gemeenschappelijk systemen en het aantal woonfuncties (indien van toepassing) bij individuele installatie. Om een afwijkend aantal identieke installaties op de te geven, zet je het vinkje bij ‘ Auto’ uit.
Totaal vermogen opwekker
De nominale vermogens worden afgelezen van de typeplaatjes of de technische specificatie van de opwekkers.
Aangesloten op warmtepomp (regeneratie)
Bij passieve of vrije koeling via warmte-koude-opslag (WKO, bodemkoeling) en bodemwarmtewisselaar kun je aangeven of er sprake is van regeneratie via de warmtepomp. Regeneratie van de bron wordt alleen meegenomen indien de energie die door een warmtepomp wordt opgewekt op dezelfde bron is aangesloten als de bron die wordt geregenereerd.
Als de vrije, passieve koeling is aangesloten op een warmtepomp (met dezelfde bron die wordt geregenereerd), zet je het vinkje aan bij ‘Aangesloten op warmtepomp (regeneratie)’.
In de 6e druk van het opnameprotocol (per 1 juli 2024, aansluitend bij Vabi EPA 11.x en NTA 8800 : 2024) is informatie over regeneratie van de bron vervallen. In Vabi EPA is het echter nog steeds nodig om deze gegevens in te vullen om de berekeningen van de NTA 8800 te kunnen volgen. De software gaat er namelijk niet automatisch van uit dat vrije, passieve koeling is aangesloten op de eventueel ingevulde warmtepomp bij verwarming en tapwater, of dat deze mogelijk aangesloten is op een ander bron, waardoor regeneratie niet meegenomen dient te worden. Uit de NTA 8800 : 2024:
Bijlage P (par. 6.10.4 Hulpenergie koudeopwekking): Regeneratie van de bron is koude laden (warmte onttrekken) teneinde de bodem thermisch in balans te brengen.
Als dit gebeurt door het warmtepompbedrijf is de daarvoor vereiste hulpenergie al opgenomen in de COP van de warmtepomp. Als dit gebeurt zonder gebruik van de warmte voor verwarming (door een warmtepomp) dan komt het energiegebruik van de pompen ten laste van de koeling. De warmte wordt dan bijvoorbeeld afgegeven via een droge koeler.Bijlage V (Regeneratie bronsystemen bij toepassing warmtepompen): Energiehoeveelheden moeten alleen in de noemer worden opgenomen indien deze energie door een warmtepomp wordt opgewekt die op dezelfde bron is aangesloten als de bron die wordt geregenereerd.
Bodemtemperatuur > 0 graden C
Uit het opnameprotocol, zie publicaties hieronder:
Bij bodemwarmtepompen voor verwarming of warmtapwater met bodem en grondwater als bron moet je aangeven of de bron altijd warmer is dan 0 °C. Dit kan je bijvoorbeeld aantonen met een EED-berekening.
Warmtepomp (regeneratie) tapwater
Als de warmtepomp ook voor tapwater gebruikt wordt, met dezelfde bron die wordt geregenereerd, dan vink je deze aan. Selecteer vervolgens het tapwatersysteem met de warmtepomp.
Deze informatie is o.a. nodig om de hulpenergie voor vrije koeling te berekenen en kan van invloed zijn op de mate van regeneratie. Als de mate van generatie gering is (kleiner dan 0,5), dan blijft het opwekkingsrendement van het tapwatersysteem gelijk (de correctiefactor in tabel V.1 van de NTA 8800 is dan 1,0 ).
Publicaties
ISSO 75.1 paragraaf 10.3.1.3
ISSO 82.1 paragraaf 10.3.1.3
ISSO-Praktijkboek Energieprestatie gebouwen paragraaf 10.3.1.5
Distributie
Opmerking ISSO 10.4.1:
Opmerking: De methodiek kent geen distributie via lucht. Als koude via het ventilatiesysteem in de ruimte wordt afgegeven, wordt bij het onderdeel koeling alleen gekeken naar de distributie tot aan het ventilatiesysteem. Overige aspecten van afgifte van koude via lucht worden opgenomen bij het onderdeel ventilatie. Bij splitunits (single en multi) is er ook geen sprake van distributie, maar van directe expansie.
Als je directe expansie invult, wordt het distributiemedium door de software automatisch op “geen (lokaal)” gezet.
Hoofdcirculatiepomp
Uit het opnameprotocol, zie publicaties:
Distributiesystemen voor koude zijn voorzien circulatiepompen. Complete toestellen hebben een geïntegreerde pomp, deze hoeven niet apart te worden meegenomen. In andere gevallen is er ten minste één separate circulatiepomp aanwezig. Het gaat dan om een hoofdcirculatiepomp bij een koelsysteem en/of aanvullende circulatiepompen bij een collectief systeem of om een circulatiepomp voor vloerkoeling bij een individueel systeem. Bij koudelevering door derden is er altijd een hoofdcirculatiepomp als de koude via een warmtewisselaar aan het gebouw wordt afgegeven.
Publicaties
Distributiepompen Utiliteit
Distributiepompen Woningbouw
Je kunt kiezen of je het werkelijk vermogen opgeeft, of het werkelijk vermogen en de energie-efficiëntie-index (EEI) van de pomp. Als er geen gegevens te achterhalen zijn, kies je onbekend. Het energiegebruik zal naar rato van gebruiksoppervlak verdeeld worden over de rekenzones en/of objecten.
Totaal vermogen [W]: geef het vermogen van de hoofdcirculatiepomp op. Als het werkelijke opgenomen vermogen van de distributiepomp, die niet voorzien is van een energielabel, bekend is, moet deze waarde worden gebruikt. Het werkelijk vermogen van de pomp(en) kan worden gevonden in een vermogensberekening van het distributiesysteem.
Energie-efficiëntie-index pomp: Voor bestaande distributiesystemen, voorzien van pompen met een energielabel, moet de EEI worden opgegeven van de pomp dat op het energielabel van de pomp staat vermeld. Indien het distributiesysteem van meerdere pompen met een bekende EEI is voorzien en er is maar één invoermogelijkheid, moet de EEI worden bepaald middels het gewogen rekenkundig gemiddelde van EEI op basis van het maximale vermogen van deze pompen.
Aanvullende circulatiepompen
Geef het totale vermogen op van de extra circulatiepompen aangesloten op het distributiesysteem. Alle circulatiepompen in het distributiesysteem die niet integraal met de opwekker zijn opgenomen moeten worden meegenomen, met uitzondering van de hoofdcirculatiepomp die hierboven al opgegeven is. Bij een collectief / gemeenschappelijk systeem zal het energiegebruik zal naar rato van gebruiksoppervlak verdeeld worden over de rekenzones en/of objecten.
Afgifte
Onder afgifte kan het type afgiftesysteem en de regeling hiervan worden ingevoerd.
Publicaties
ISSO 75.1 paragraaf 10.5
ISSO 82.1 paragraaf 10.5
Type afgiftesysteem
Luchtkoeling, bijvoorbeeld via de LBK, vul je vanaf versie 11.0 (NTA 8800:2024 en ISSO opnameprotocol 6e druk) in als Overig of onbekend.
Vloerkoeling, Wandkoeling en Plafondkoeling zijn alle drie vormen van oppervlaktekoeling, een watergedragen koelingsysteem met distributiemedium water. Betonkernactivering moet je als vloerkoeling beschouwen. Plafondkoeling is dus geen vorm van airconditioning of split unit, die geef je op als ventilatorconvector.
Vul Ventilatorconvector (aan buitenmuur) in als deze bevestigd is aan een buitenwand.
Vul Ventilatorconvector (aan plafond) in als deze bevestigd is aan het plafond.
Vabi stelt voor dat je deze kunt kunt invullen als Ventilatorconvector (aan plafond) omdat je in die situatie wel met de hulpenergie van ventilatoren rekent en voor de temperatuurverliezen van het afgiftesysteem (zie afbeelding hieronder) rekent ‘Ventilatorconvector (aan plafond)’ hetzelfde als alle overige situaties. Een ventilatorconvector aan binnenwand valt dan onder Overige situaties, maar als je in Vabi EPA kiest voor Overig of onbekend dan kun je het aantal toestellen niet opgeven en wordt de hulpenergie van de ventilatorconvector niet meegenomen.
Als beide bevestigingsmethoden (aan buitenmuur en aan plafond) voor komen, telt de meest voorkomende.
Temperatuurverschil veroorzaakt door verliezen van het afgiftesysteem in de rekenzone, in K
Aantal toestellen
Wanneer er ventilatorconvectoren en/of split units aanwezig zijn, dan vul je bij Aantal toestellen het aantal binnenunits in. Hiermee wordt de hulpenergie voor de ventilatoren berekend. Indien het vermogen onbekend is, kan er gerekend worden met het forfaitaire vermogen van 10 W per ventilator.
Uit het opnameprotocol:
Voor afgiftesystemen met ventilatoren moet het aantal toestellen opgegeven worden. Het gaat daarbij onder meer om ventilatorconvectoren en inblaascassettes van splitunits.
Aandachtspunten: Binnenunits van (multi)split- of VRF-systemen vallen onder ‘ventilatorconvectoren’;
Ventilatorvermogen bekend
Zet het vinkje aan als het ventilatorvermogen bekend is. Als het niet bekend is, zet je geen vinkje aan en wordt er met een forfaitair vermogen van 10 W gerekend.
Vermogen per ventilator [W]
Vul hier het gemiddeld vermogen alle ventilatorconvectoren (fancoils, splitunits, etc) in van de rekenzone(s) die aangesloten zijn op dit koelsysteem.
Type regeling afgiftesysteem
Uit het ISSO opnameprotocol, zie publicaties hieronder:
Standalone regeling
In alle ruimten is een standalone regeling aanwezig, zoals bijvoorbeeld bij airco’s (multi-split- of VRF-systemen).Centrale regeling
Alle vormen van centrale regeling, ook waarbij:
- handmatig per ruimte overruled kan worden, of
- alle ruimten naregelingen hebben.
Dit omvat ook systemen waarbij centraal de aanvoertemperatuur wordt geregeld en de temperatuur in iedere ruimte (beperkt) kan worden aangepast (bijvoorbeeld in de range van ± 3 K ten opzichte van een centraal ingestelde gewenste waarde) of waarbij de koeling per ruimte kan worden aan- of uitgezet.
Overig of onbekend
Alle overige situaties en onbekend.
Publicaties
ISSO 75.1 paragraaf 10.5.3
ISSO 82.1 paragraaf 10.5.3
Praktijkboek paragraaf 10.5.3